Zeven hoofdzonden, een serie theatervoorstellingen. (7) Wraak

Met Sweet revenge sloot ik een serie van zeven voorstellingen af die theatergezelschap Matzer in Het Zwanenbroedershuis in Den Bosch op de planken bracht, ter gelegen van het Jeroen Bosch jaar.


Het was een genot om in de laatste voorstelling de auteur van zes van de zeven stukken uit de serie, Peter de Graef, zelf op de planken te zien staan, in een regie van Madeleine Matzer. Matzer nam met uitzondering van 'Honger' onder regie van Jur van der Lecq de regie van zes van de zeven voorstellingen voor haar rekening.

Tekst en spel van De Graef waren zinnenprikkelend. De enscenering was even eenvoudig als fantastisch.

Zeven hoofdzonden, een serie theatervoorstellingen. (6) Hebzucht

Hanna Janssen speelde de eigenzinnige versie die Peter De Graef van het bekende sprookje De rode schoentjes van Hans Christian Andersen maakte.

De Graef's De rode schoentjes vertelt het verhaal van een meisje dat niets anders heeft dan het geluk en het plezier dat ze vindt in haar eigengemaakte rode schoentjes. Wanneer er op een dag een limousine haar leven komt binnenrijden verruilt ze dat geluk voor een beter leven, een rijker leven en doet ze afstand van haar rode schoentjes. Om daarna te ondervinden dat ze onmogelijk nog terug kan.

Het was genieten van de geraffineerde tekst van De Graef en het ingetogen spel van Jansen.

Zeven hoofdzonden, een serie theatervoorstellingen. (5) Afgunst

111

Verleden week genoot ik na een aantal prachtige solovoorstellingen van Matzer, geïnsipireerd door één van de zeven hoofdzonden, met volle teugen van een klein stukje muziektheater door Helge Sikker en Jasper Broeke. 111 is een prikkelend verhaal over twee broers die in de voetsporen van hun vader met elkaar wedijveren en van elkaar houden. Op youtube is een kleine impressie van de voorstelling te zien.

Deze ene keer was de tekst niet van Peter de Graef. Dat deed niets af aan de voorstelling, maar maakt wel nieuwsgierig naar wat De Graef met het thema afgunst gedaan zou hebben.

Zeven hoofdzonden, een serie theatervoorstellingen. (4) Luiheid

Jur van der Lecq speelde Lui, de vierde voorstelling van Matzer die ik zag in een reeks van zeven voorstellingen over hoofdzonden. Het verhaal over een vader en een opgroeiende zoon, hun verhouding en een noodlottig einde snijdt je door de ziel, Ik ben het eens met de recensent van het Brabants Dagblad die schrijft: 'In de intieme entourage zijn de emoties van zijn gezicht te lezen. Maar hij houdt het klein. Je ziet zijn lijden, hoort zijn onmacht op een ingetogen manier.' 

Na afloop van de voorstelling vroeg ik me af of de zoon lui was en de vader hem ondanks de beroerde afloop terecht daarop wees, of dat de vader lui was met een te voor de hand liggend oordeel, met alle gevolgen van dien..... 


Pikant detail is dat ik me voor de voorstelling die aan Lui vooraf ging versliep.

Zeven hoofdzonden, een serie theatervoorstellingen. (3) Wellust

Afgelopen zaterdag werd ik door Matzer weer getrakteerd op een prachtige solovoorstelling. Dit keer ging het verhaal getiteld 'Pillow Talk' over wellust. Opnieuw werd in de voorstelling, die heel sereen, heel klein en daardoor juist groots werd gespeeld door Wendell Janssen, verhaald over de wijze waarop een zonde verweven kan zijn met onze omgeving en onze levensgeschiedenis. Het was verrukkelijk hoe Wendell, gekleed in een soort broekrok en daaronder sandalen, met de uitstraling van een kuise non, heel spannend vertelde over haar lustgevoelens voor een man die kennelijk haar slaapkamer binnengedrong en dat misschien wel iedere nacht doet.

Van dit soort erotiek lust ik wel meer.

Zeven hoofdzonden, een serie overpeinzingen. (8) Zeven deugden

Als afsluiting van een serie overpeinzingen over zeven zonden, wil ik het ook graag hebben over de zeven deugden: Geloof, Hoop. Liefde, Prudentia (wijsheid), Justitia (rechtvaardigheid), Temperantia (gematigdheid) en Fortitudo (moed).

Zeven deugden

Laat ik beginnen met te verklaren dat ik praktiserend humanist ben en geloof in de kracht van mensen. Dat leidt bij mij tot liefde voor de wereld om me heen. Liefde voor de natuur en daarmee verbonden een, zoals Peter Derkx het stelt, 'liefde voor specifieke, unieke, kwetsbare en onvervangbare personen'. Uit geloof in de kracht van mensen en liefde voor de wereld om mij heen, om ons heen, put ik hoop. De hoop dat we samen kunnen leren.

Dat betekent volgens mij niet dat alles als vanzelf goed komt. Laten we waken voor passiviteit. We zullen elkaar moeten opzoeken om samen de vier kardinale deugden uit te oefenen. Deze deugdenethiek stelt ons in alle situaties de vraag: Wat moeten we onder ogen zien (prudentia)? Wat moeten we doen om iedereen recht te doen (justitia)? Wat moeten we los durven laten (temperantia)? En: Welke moed moeten we opbrengen (fortitudo)?.

De reflectiviteit, empathie, moed, tolerantie en verantwoordelijkheid die de deugden voort kunnen brengen zijn broodnodig in de pluralistische samenleving die we samen vormen. De nadruk ligt wat mij betreft op het samen doen, op het wij, omdat in mijn visie en in mijn ervaring de deugden net zo min als zonden persoonlijk zijn. Ze worden door de context bepaald. Je wordt jezelf in relatie tot anderen. En ook een goed mens wordt je in relatie tot anderen

Tot slot wil ik graag terugkeren naar het drieluik De Hooiwagen van Jeroen Bosch, dat ik in mijn overpeinzing over hebzucht besprak. In De Hooiwagen verbeeldt Jeroen Bosch de mensheid die in allerlei zonden vervalt en daardoor op weg is van het paradijs naar de hel. Wanneer De Hooiwagen gesloten wordt, zien we het beeld van De Marskramer. In de uitleg van Eric De Bruyn staat De Marskramer voor hoop. Met marskramer bevindt zich op een kronkelig pad, dat staat voor de levensweg. Hij draagt de last van zijn zonden op zijn rug. Met zijn zijn staf die zijn geloof verbeeldt weert de marskramer een kwade hond af, waarin de duivel gezien kan worden. Links en rechts van het pad vervallen mensen nog steeds in zonden, maar de marskramer vervolgt zijn weg, die vol verleidingen en gevaren is. Hij blikt om en overziet zijn levensweg. Hij reflecteert zou je tegenwoordig zeggen.

In 2011 publiceerde ik op dit blog een kort essay De kredietcrisis & lessen van meester Jeroen Bosch. Over zondeval, hebzucht en verdoemenis en over hoop waarin ik De Hooiwagen bespreek als metafoor voor de graaicultuur en waarin ik uitleg dat er wat mij betreft hoop is.

Vanuit KPC Groep maak ik samen met collega Tom Koot een bijzonder leiderschapsprogramma, Leiderschap is meesterschap. Lessen van Jeroen Bosch. Reflectie op je zonden en deugden om van daaruit je leiderschap te ontwikkelen is de leidraad van het programma.
Op 29 maart bieden we een programma van één dag aan. Aansluitend op dit programma is het mogelijk om verdiepende modules te volgen.

Bronnen
Bruyn, Eric de (2001) De vergeten beeldentaal van Jheronimus Bosch, 's-Hertogenbosch: Heinen
Derkx, P. (2011 ) Humanisme, zinvol leven en nooit meer ‘ouder worden’ Brussel: VUB Press

Zeven hoofdzonden, een serie overpeinzingen. (7) Hebzucht

Hebzucht

Hebzucht is de laatste van de zeven hoofdzonden waarvan ik beschuldigd zou kunnen worden. Al ziet niet iedereen hebzucht als een zonde. In de film Wall Street houdt Gordon Gekko, corporate raider – iemand die bedrijven overneemt en in stukjes verkoopt – een ook in het echte leven veel geciteerde speech, Greed is good. “The point is, ladies and gentleman, that 'greed' — for lack of a better word — is good. Greed is right. Greed works. Greed clarifies, cuts through, and captures the essence of the evolutionary spirit. Greed, in all of its forms — greed for life, for money, for love, knowledge — has marked the upward surge of mankind. And greed — you mark my words — will not only save Teldar Paper, but that other malfunctioning corporation called the USA.

Nu ga ik hebzucht niet goedpraten. Ook al stelde de econoom Adam Smith dat indien mensen vrij zijn om hun eigen belangen na te streven, in tegenstelling tot een door een overheid opgelegde norm, zij ervoor zorgen dat inefficiënties verdwijnen en productiemiddelen worden ingezet waar ze het meeste opleveren.
De eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat ik me ook hebzuchtig gedraag. In vergaderingen erger ik me aan collega’s die steeds credits opeisen en zichzelf op de borst slaan, ... maar ik doe het ook. Bij mijzelf zie ik een mechanisme waarin ik aan landjepik doe, waarin ik probeer een aandeel op te eisen van de beantwoording van een klantvraag en van een kennisgebied. Los van het effect dat dit heeft op het beeld dat mensen van je hebben en op de processen die je frustreert, put het overal bovenop zitten, het intellectueel gegraai, je ongelofelijk uit.

Fragment uit: Lied van de Hebzucht
(…)
Ik ben de schout, de wijze,
Waarop eenieder bouwt.
Mijn deugden moet men prijzen,
Ik ben van oersterk hout -
Een baken in ’t gewoel,
Een ziende in de poel -
Maar geef mij één dukaat
En weg mijn ambtsgewaad.
(…)

Uit: De zeven zonden van Camera Trajectina. Tekst: Gerrit Komrij

Centraal thema in Jeroen Bosch' drieluik De Hooiwagen is hebzucht. De Bossche meester verbeeldde 500 jaar geleden al een graaicultuur.

Om het hooi op de rijkelijk beladen wagen die te zien is op het middenpaneel wordt flink gestreden, terwijl duivels de kar van links uit het paradijs naar rechts richting hel trekken. De hebzucht leidt tot allerlei ellende, zoals ruzie en zelfs moord, getuige de dode man midden op de voorgrond. Helemaal vooraan in het midden wordt een kwakzalver getoond. Het hooi dat uit zijn zak steekt geeft aan dat hij kennelijk goed verdiende. Dat geldt ook voor de dikke monnik rechts, die zichtbaar teveel aandacht heeft gehad voor wereldse geneugten.

Laat ik een les leren uit een uitspraak van Socrates: ‘Wie rijk wil zijn, moet niet zijn vermogen vermeerderen maar zijn hebzucht verminderen.’ Dat betekent dat ik niet alleen moet consuminderen, maar vooral ook mijn egodingetjes los mag laten. Het zou zo maar kunnen dat ik in dat loslaten daarvan meer aandacht krijg voor mezelf en dat ik daardoor zelf, spiritueel, rijker word.

Dit is de laatste overpeinzing in een serie van zeven overpeinzingen over mijn hoofdzonden.

Bijzonder leiderschapsprogramma geïnspireerd door het werk van Jeroen Bosch
Vanuit KPC Groep maak ik samen met collega Tom Koot een bijzonder leiderschapsprogramma, Leiderschap is meesterschap. Lessen van Jeroen Bosch. Reflectie op je zonden en deugden om van daaruit je leiderschap te ontwikkelen is de leidraad van het programma.
Op 29 maart bieden we een programma van één dag aan. Aansluitend op dit programma is het mogelijk om verdiepende modules te volgen.

Zeven hoofdzonden, een serie overpeinzingen. (6) Lust

Lust

Mocht u met rode oortjes zitten te wachten op verhalen over mijn seksuele escapades, dan moet ik u helaas teleurstellen. Niet omdat ik er niet over zou durven schrijven, maar omdat ze er domweg niet zijn. Misschien is dat wel het probleem.

Een overpeinzingen over lust valt me zwaar. Het kost me moeite om zo te zeggen met de billen bloot te gaan. Hoe zou dat komen? Waarom vind ik het moeilijk om met me bloot te geven als het gaat om lust? Misschien is het omdat het me moeite kost om iets zondigs aan mijn lustbelevening te ontdekken. Al denk ik niet dat ik mezelf daarmee in slaap moet sussen.

Er wordt vaak gezegd dat de mens een seksueel wezen is. Ook ik zeg over mezelf dat ik een in en in seksueel wezen ben. Seksualiteit en levenslust, levenslust en seksualiteit gaan voor mij hand in hand. Daarin ben ik vast niet alleen.

Fragment uit: Lied van de Wellust
O Venus’ band, o felle brand!
Hoe heeft die deerne zo plezant
Mijn ellendige hart bedwongen?
Ik word gedurig en charmant
Door haar doen in een liefdesband
Gedrongen, ondanks jaloerse tongen.

Uit: De zeven zonden van Camera Trajectina. Tekst: Gerrit Komrij

Het doet daarom pijn om onder ogen te zien dat de seksualiteit in mijn leven, nu ik tegen de zestig loop, minder wordt. Het doet nog meer pijn om onder ogen te zien dat dat niet komt doordat mijn seksuele lust afneemt. Maar omdat ik met andere lusten het leven geweld aan doe. Me daardoor een gezonde portie seks ontzeg. En zo mezelf geweld aan doe.
In het leven jaag ik van alles na. En ik houd mezelf voor dat het ook iets met echt leven, de lust voor echt leven te maken heeft. Maar tekenend vind ik de vier laatste regels en de drie laatste woorden die ik in de lyrics van Iggy Pop’s song Lust for life tegen kwam.

Got a lust for life
Yeah a lust for life
I got a lust for life
Lust for life [repeat and fade]

Kortom, als ik er last van heb dat de seksualiteit minder wordt, en dat heb ik, dan moet ik eerst bij mezelf te rade gaan. Want ik verlies mezelf in werk, in vriendschappen en andere liefhebberijen en val ’s avonds uitgeblust op de bank in slaap (repeat and fade). Daarmee zondig ik tegen het lichaam en tegen het leven.

Wordt vervolgd door een zevende en laatste overpeinzing over hebzucht

Bijzonder leiderschapsprogramma geïnspireerd door het werk van Jeroen Bosch
Vanuit KPC Groep maak ik samen met collega Tom Koot een bijzonder leiderschapsprogramma, Leiderschap is meesterschap. Lessen van Jeroen Bosch. Reflectie op je zonden en deugden om van daaruit je leiderschap te ontwikkelen is de leidraad van het programma.
Op 29 maart bieden we een programma van één dag aan. Aansluitend op dit programma is het mogelijk om verdiepende modules te volgen.

Zeven hoofdzonden en de oefening van berouw

Gisteren duikelde ik een gebedenboekje uit mijn jeugd op.

Doordat ik me de laatste tijd verdiep in de zeven hoofdzonden, komt ook de oefening van berouw weer in me op.

Barmhartige God, Ik heb spijt over mijn zonden, omdat ik uw straffen heb verdiend; maar vooral, omdat ik U, mijn grootste Weldoener en het hoogste Goed, heb beledigd. Ik verfoei al mijn zonden en beloof, met de hulp van uw genade, mijn leven te beteren en niet meer te zondigen. Heer, wees mij zondaar genadig!

In een tijd dat mijn leven nauwelijks zonden kende moest ik de oefening van berouw van onze kapelaan of van meneer pastoor vaak opzeggen. Het heeft niet veel geholpen. En nu het leven heel wat zondiger is geworden is de oefening van berouw uit mijn leven verdwenen. Niet dat ik er met afkeer aan terugdenk. Het tegendeel is eerder waar. Ik bewaar dierbare herinneringen aan mijn katholieke opvoeding. Mijn vader nam ons kinderen mee naar de Augustijnenkerk in Eindhoven. De Paterskerk voelt nog altijd als een thuis, ook al is het katholieke geloof uit mij verdwenen. Spijt, straffen en loze beloften hebben plaats gemaakt voor reflectie, dialoog en leren.

Zeven hoofdzonden, een serie theatervoorstellingen. (2) Honger

De tweede 'zondige' voorstelling van theatergroep Matzer die ik 5 maart 2016 zag was Honger. Een tragikomische solo van Aafke Buringh. De vrouwelijke hoofdpersoon vertelt terwijl ze kookt over haar leven met Joris, van wie ze scheidde nadat hij overspelig was geweest en bij wie ze terugkeert om hem in de laatste maanden van zijn leven te verzorgen totdat hij zal sterven aan prostaatkanker.

De voorstelling over onblusbare verlangens in ons wordt in de regie van Madeleine Matzer en Jur van der Lecq neergezet als een opeenvolging van bijna liturgische handelingen aan het aanrecht. Ooit waren Joris en zijn vrouw op een missie "To make the world a better place", een missie die dramatisch tot een einde kwam.


Na afloop werd ik geïnterviewd door het Brabants Dagblad. Mijn commentaar op de voorstelling komt donderdag 10 maart in de krant.

Zeven hoofdzonden, een serie theatervoorstellingen. (1) Augustus

Zaterdag 5 maart 2016 zag ik als eerste in een serie van zeven voorstellingen van de Bossche theatergroep Matzer de premierevoorstelling Augustus. Een fantastische solovoorstelling door de even prachtige als hoogzwangere Lottie Hellingman. Het stuk verhaalt over de geboorte, het leven en de dood van de mooie Augustus, over diens jaren van hoogmoed, over de onvermijdelijke val, zijn inkeer en zijn liefde voor de onbereikbaar Inge en haar liefde voor hem.

Lottie Hellingman speelt en zingt. Ze zet heel ingetogen en breekbaar een spannend verhaal neer, dat ons de complexiteit van onze zonden en de rol van anderen daarin voorhoudt.


Wordt vervolgt met een korte impressie van de voorstelling Honger